Vào khoảng giữa năm 1995-1996 Peter Kurtz rủ tôi lên thăm một  vườn lan kỳ lạ tại Mulholland Drive.

Đây là một con đường dài khoảng 50 dậm đầy phong cảnh tuyệt đẹp bắt đầu từ phía tây giẫy núi Santa Monica cho đến bờ biển.

Con đường này hoàn thành vào năm 1920 và để vinh danh William Mulholland người kỹ sư công chánh của thành phố Los Angeles, người ta đã dùng tên ông để đặt tên cho con đường này. Rời xa lộ 101 chúng tôi rẽ vào đường Mulholland Drive rồi rẽ vào con đường nhỏ ngoằn ngoèo lên xuống. Nhà của ông bạn này nếu không có chỉ dẫn trước, chắc chắn khó lòng tìm thấy một ngôi nhà nhỏ nằm trong vùng đồi núi quanh co này.

Chủ nhân vồn vã tiếp đón chúng tôi và dẫn vào trong một chiếc nhà kính nhỏ. Bước vào trong nhà kính chúng tôi gần như muốn ngộp thở vì độ ẩm quá cao. Nhìn vào trong chiếc ẩm nhiệt kế thấy kim chỉ 92°F và ẩm độ 86%. Trong đó chen chúc cả ngàn cây lan nhỏ xíu, cây lớn nhất cũng chỉ chừng 7-8 cm, cây nhỏ nhất chỉ bằng đồng 25 cents. Các cây phần lớn được buộc vào mảnh gỗ hay vỏ cây chỉ nhỏ chiếc bao diêm, hay trên một cành nho khô dài chưa tới một gang tay cũng có 5-7 cây bám vào. Nhiều cây được nuôi trong những chiếc bình nhỏ treo lơ lửng trên đà ngang nhà kính.

Ảnh: kookaburracafe.typepad.com

Ảnh: journals.worldnomads.com

Muốn xem rõ chi tiết bông hoa của những cây lan này cần phải có kính hiển vi mới rõ vì ngang chỉ 1-2 mm mét, còn muốn chụp hình phải có máy ảnh thực tốt để trên giá 3 chân ảnh mới không bị mờ.

Ảnh: aquaticplantcentral.com

Ảnh: thisnext.com

Xem một hồi thấy mỏi mắt và thỉnh thoảng lại phải lau kính vì bị đóng hơi nước đóng mờ cho nên không mấy hứng thú, nhất là nghe chủ nhân nói những cây lan nhỏ này rất khó trồng. Chúng luôn luôn đòi hỏi một ẩm độ khá cao và ngày nóng, đêm lạnh rõ ràng.

Thời đó tôi còn bị choáng ngợp với những bông hoa kích thước đồ sộ, mầu sắc rực rỡ và hương thơm ngào ngạt của những cây Dendrobium speciosum, Cymbidium, Cattleya, Stanhopia v.v... nên chuyện những cây lan tí hon sớm đi vào quên lãng.

Năm 2009 khi đến thăm  vườn lan của anh Lê Trọng Châu tại Đà Lạt và anh Cao bá Hảo tại Đắc Lắc vào năm 2010 tôi mới thấy rõ những cây lan nhỏ bé của quê hương chúng ta. Các cây này có lẽ các bạn đã thấy hình ảnh rải rác đâu đó trên trang hoalanvietnam.org, nhưng khi coi hình ảnh ít ai nhân thức được kích thuớc thực sự bởi vì hình ảnh đã được phóng lớn biết bao nhiêu lần, ngoại trừ đọc thật kỹ lời mô tả ở phía dưới.

Xin trình bầy lại với kích thước phóng lớn và kich thước thực sự để chúng ta có một nhận thức rõ ràng về mấy cây lan này ra sao:

Bulbophyllum minutissimum F. Muell. 1878

Ảnh: Lê Trọng Châu

Ảnh: Lê Trọng Châu

Kich thước thực sự

Mô tả: Phong lan, một trong những giống rất nhỏ thuộc loài Bulbophyllum, củ tròn to 2-3 mm mọc sát nhau, lá dài 1-2 mm, rụng vào mùa Thu. Hoa đơn độc, to 3 mm, cuống hoa dài 1 cm nở vào mùa Đông.
Nơi mọc: Bảo lộc, Lâm Đồng.

Ghi chú: Đầu chiếc bút bi to khoảng 1 mm.

Bulbophyllum scaphiforme J.J. Vermuellen 2002

Ảnh: Nguyễn minh Đức

Ảnh: Nguyễn minh Đức

Kich thước thực sự

Mô tả: Phong lan nhỏ, củ hình trái xoan, lá 1 chiếc. Chùm hoa mọc từ gốc, dài 20-30 cm, hoa 20-30 chiếc to 5 mm nở vào mùa Xuân.
Nơi mọc: Điện Biên, Lâm Đồng.

Schoenorchis fragrans (Parish & Rchb. f.) Seidenf. & Smitin. 1963

Ảnh: Bùi xuân Đáng

Ảnh: Bùi xuân Đáng

Kich thước thực sự

Ảnh: orchidboard.com

Mô tả: Phong lan rất nhỏ, lá 5-6 chiếc, dài 1,5-2 cm. Hoa to 5- 8 mm, mọc từng chùm cao 1,25 cm, hơi thơm, nở dần dần vào mùa Hạ.
Nơi mọc: Điện Biên, Lâm Đồng.

Ghi Chú: Cây lan so sánh với đồng tiền 10 xu của Canada đường kính 1,8 cm.
Lê Trọng Châu đã tìm thấy tại Lâm Đồng và Leonid Averyanov xác nhận là có mọc tại Điện Biên.

Schoenorchis seidenfadenii Pradhan 1978

Ảnh: Bùi xuân Đáng

Ảnh: Nguyễn minh Đức

Kich thước thực sự

Kich thước thực sự

Mô tả: Phong lan rất nhỏ, thân bò sát với cây. Lá xếp 2 bên dài chừng 1 cm, hoa 1-3 chiếc, to 1 cm, nở vào mùa Xuân- Hạ.
Nơi mọc: Quỳnh Nhai, Sơn la, Ba Thuộc, Thanh Hóa, Lâm Đồng.

Nhưng những cây lan này chưa phải là nhỏ nhất, cây lan nhỏ nhất thế giới đó là loài lan Playstele do Tiến sĩ Lou Jost một nhà thảo mộc hoc Hoa Kỳ tìm thấy ở một vùng núi được bảo vệ ở Ecuador vào năm 2009. Bông hoa này đo từ đầu cánh này cho tới đầu cánh kia chỉ có 2,1 mm, nhưng khi đem về trồng với một điều kiện tốt đẹp hơn, hoa to tới 3 mm.

Ảnh: scienceblogs.com

Ảnh: scienceblogs.com

Trước đây cây lan cùng loài: Platystele jungermannioides, tìm thấy vào năm 1912, cũng được kể là một giống lan nhỏ nhất thế giới. Bông hoa này chỉ to 2,5 mm .(Hình đồng 25 cents, gần 1" [24 mm])

Ảnh: Flickr’s.com

Ảnh: superstock.com

Những người ưa chuộng những cây lan tí hon không phải là ít, vì những lý do sau:

• Sở thích khác biệt với nhiều người
• Không cần phải có một diện tích rộng lớn.
• Thích khắc phục khó khăn.

Những cây lan tí hon này tuy rất hiếm, nhưng không phải vì thế mà giá quá đắt, chỉ vài chục Mỹ kim thôi nhưng tìm được nơi bán cũng không phải là dễ.

Nếu hỏi ý kiến 100 người, có lẽ đến 99,9% ai ai cũng muốn sở hữu cây lan Dendrobium speciosum var. curvicaule dưới đây nở hoa đúng vào dịp Tết Nhâm Thìn.